Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala Kiŋ

Lenáke wičhóoyake. Wóimaǧaǧa úŋ oyákapi. Thítȟuŋwaŋ Lakȟóta kiŋ léčhel čhažéyatapi:
“Ohúŋkakaŋ.”
Lená wówičakȟe šni. Tóhaŋni wówičakȟe šni. Na tóhaŋni wówičakȟe kte šni. Hó tkȟá hená
otȟókahe wóohuŋkakaŋpi héčha hé úŋ.
Ohúŋkakaŋ tȟokáhe kiŋ hé Wazí Aháŋhaŋ Pȟahíŋ waŋ owákpamni él thí. Waŋláke séča ilúkčaŋ
he? Séče!
Ohúŋkakaŋ inúŋpa kiŋ hé wičhítegleǧa hé é čha wagmúšpaŋšni ožúpi mahél úŋ. Waŋláke séča
ilúkčaŋ he? Séče!
Ohúŋkakaŋ iyámni kiŋ hé itȟúŋkala ománi s’a blokétu ópta wawáŋyaŋg ománi, okhíiŋyaŋke
ečhékčhe úŋ. Waŋláke séča ilúkčaŋ he? Waŋbláke s’eléčheča.
Ohúŋkakaŋ itópa kiŋ hé kȟokȟóyaȟ’aŋla wíŋyela Waȟpétȟuŋ etáŋhaŋ kiŋ hé, Hollywood ektá
iyáya tkȟá.
Lé ohúŋkakaŋ ičíyamni – Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala Kiŋ.
Tuwé oyás’iŋ itȟúŋkala kiŋ slolwíčhayapi, ičhíŋ itȟúŋkala kiŋ óhiŋniyaŋ úŋpi kiŋ hé úŋ. Itȟúŋkala
owé tȟoktȟókča óta. Makȟóčhe tȟoktȟókča ečhékčhe othípi na čhažé kiŋ nakúŋ tȟókečapi. Hó
tkȟá héčhenaš itȟúŋkala héčhapi.
Čháŋthipi itȟúŋkala eyá yukȟáŋpi na itȟúŋkala psípsičapi kȟó, na itȟúŋkala owóžu ektá thípi, na
itȟúŋktȟaŋka, na obláye ektá itȟúŋkala, na nakúŋ owé tóna yukȟáŋpi.
Itȟúŋkala kiŋ húŋȟ siŋté háŋskaskapi, tȟaŋčháŋ toháŋkčapi kiŋ isáŋmya. Húŋȟ siŋté
pteptéčelapi. Toháŋl wówaši ečhúŋpi kiŋ, itȟúŋkala kiŋ húŋȟ lowáŋ škáŋpi, na húŋȟ íŋš áečela
pȟóžaŋžaŋpi.
Hó tkȟá itȟúŋkala iyúha hú pteptéčelapi. Nakpá tȟaŋktȟáŋkapi na phuthíŋhiŋ háŋskaskapi na
luslúzahaŋpi na nakúŋ píspizapi. Tuwé oyás’iŋ hená slolyápi. Itȟúŋkala kiŋ iyépi kayéš hená
slolkíyapi.
Ȟé Pȟeží Oyáŋke kiŋ héčhiya itȟúŋkala waŋ hél thí. Héčhi itȟúŋkala oyáte eyá úŋpi kiŋ
wičhísaŋmya itȟúŋkala ȟča héčha waŋ úŋ.
Lé itȟúŋkala wíŋyaŋ kiŋ ógle hiŋšmá ǧí-ȟóta waŋ šápe šni čha okíčiwiŋyaŋ waštéya úŋ. Siŋté
háŋske keči khútakiya glúze; héčhel kaáglaptus iyáyiŋ kte šni hé úŋ. Natá kiŋ gmigméla. Nakpá
kiŋ mimáma. Na ištá kiŋ nuphíŋ pšitȟó s’eléčheča; líla čikčík’ala na líla sabsápe.

Tȟa-wáhoȟpi kiŋ pȟeží úŋ tȟápa s’e káǧe. Hé iyé ič’íčhaǧe k’éyaš thiúŋmawičháye kiŋ húŋȟ
ziŋtkála wahóȟpi tȟaŋní čha úŋpi. Othí kiŋ thiyópa etáŋhaŋ átaya ábekiya thióko-oómani
ič’íčhaǧe, pȟeží háŋskaska kiŋ óhaŋ. Hená wókile-očháŋkuya yé, na tónakiya owánakiȟme ye.
Henákiya ithíglepi káǧe.
Tȟóškiŋčiye kiŋ hé óhiŋni ayúčhoya úŋ, na iníla wáȟwayela úŋ, yuwíŋyaŋke s’e. Óhiŋniyaŋ
wówaši ečhúŋ; pȟeží wókheya očháŋku kiŋ ogná líla oȟ’áŋkȟoya na líla oíŋyaŋgya škíŋčiye.
Óhiŋni owíyuškiŋyaŋ úŋ. Tuwé oyás’iŋ kȟoláyapi kta čhíŋpi. Hiŋháŋ é kayéš na čhetáŋ nakúŋ
hená tȟókawičhaye k’éyaš waštélakapi, ičhíŋ toháŋl kiŋyáŋ úpi na naǧí waŋwíčhayaŋka čháŋna
oȟ’áŋkȟoya ináȟma-haŋ čha hé úŋ.
Wétu čháŋna, ithíglepi-wašúŋ kiŋ otȟáŋkaya na mahétuya kič’é. Iyé othí kiŋ aphíkiye. Pȟeží
háŋskaska óhaŋ, oómani kiŋ é na čhaŋkú čikčík’ala kiŋ iyúha glahíŋte. Huŋhuŋhé, čhaŋkhé hená
úŋ líla okȟáŋ šni!
Blokétu ópta tȟéhaŋlhaŋl na kȟaŋyéla líla oíŋyaŋke. Pȟeží na waptáye sú olé. Pȟeží háŋskaska
kiŋ hená kaksé. Na wahútkȟaŋ oyúl wašté kiŋ hená k’á ománi. Huŋhuŋhé, čhaŋkhé hená úŋ líla
theȟíya wówaši ečhúŋ!
Ptaŋyétu čháŋna pȟeží sú aglí kiŋ hená kačháŋ na wolúye. Pȟeží kaksé kiŋ hená ptáptaya
égnake. Na wahútkȟaŋ ok’é kiŋ hená pakhíŋtiŋ naháŋ ptáyela ithíglepi-wašúŋ ektá égnake.
Tukténi patȟáke šni; óhiŋni líla wówaši ečhúŋ.
Waníyetu čháŋna owáŋžila thimáhel ophíič’iye, ičhíŋ hél očhóziŋ na opúsya hé kiŋ hé úŋ. Líla
ištíŋme s’a. Na tuktéktel itȟúŋkala uŋmápi kiŋ ób yaŋkiŋ na wóglakapi na lowáŋpi na ithíglepi
etáŋhaŋ wóyute kiŋ glúta-haŋpi.
Táku oyás’iŋ ȟčiŋ toháŋl iyéhaŋtu kiŋ hé ognáyaŋ ečhúŋ, na wahéhaŋtu ečé yuéčhetu. Lé
itȟúŋkala wíŋyaŋ owákȟaŋyaŋ úŋ kiŋ héčha.
Itȟúŋkala kiŋ ótaȟčiŋ wičháša eyá úŋpi na ikȟáŋyela thípi kiŋ hená ób očhíŋwašteya úŋpi šni.
Itȟúŋkala kiŋ ótaȟčiŋ wíŋyaŋ eyá úŋpi kiŋ owíčhayusíŋkapi, ičhíŋ wíŋyaŋ kiŋ húŋȟ ithíglepi kiŋ
etáŋhaŋ pȟeží sú naíŋš waékiglepi kiŋ manúŋpi s’a. Wíŋyaŋ kiŋ ótaȟčiŋ íŋš itȟúŋkala kiŋ
waȟtéwičhalapi šni, ičhíŋ wakšíogle etáŋhaŋ itȟúŋkala kiŋ aǧúyapi špáŋ manúŋpi s’a čhaŋkhé.
Hó tkȟá Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ hé wičháša eyá thiúŋmawičháye kiŋ hená ób taŋyáŋ úŋ. Matȟó
Núŋpa tȟawíču winúȟčala waŋ čhaŋkáǧa thípi kiŋ ilázata thiyóblečha othí yaŋké kiŋ hé Ȟé Pȟeží
Itȟúŋkala kiŋ hečéla ikȟáŋyela thí na hé kičhí taŋyáŋ máškekičhiyapi.
Matȟó Núŋpa tȟawíču toháŋl Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ tȟa-thíglepi kiŋ ektá í na pȟeží sú naíŋš
táku égle kiŋ etáŋhaŋ waháŋpi káǧiŋ kta úŋ ičú čhaŋ, tokhégla wóilagyiŋ kta héčheglala ičú s’a.
Na wasná waŋ haŋké él égnake; táku ičú kiŋ hená ikážužu ogná héčhuŋ.

Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ Matȟó Núŋpa tȟawíču tȟa-wákšiča-ognáke él aǧúyapi špáŋ úŋ kiŋ
tóhaŋni igní yé šni úŋ, ičhíŋ íŋš-eyá wóyute ikíphiya yuhá kiŋ hé úŋ.
Uŋgnáhaŋšna él aíčhimani hí s’a, tkȟá okȟólakičhiyapi él kičhí ípi hé ogná, na táku čhíŋ čha hé
úŋ él hí šni. Matȟó Núŋpa tȟawíču hé slolyé. Čhaŋkhé óhiŋniyaŋ Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ
yuónihaŋyaŋ thiyóblečha thí kiŋ él čhatkúta égnake s’a.
Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ itȟúŋkala uŋmápi kiŋ hekíyapi, “Líla wániphike. Matȟó Núŋpa tȟawíču
wašté k’uŋ kičhí thiúŋmayečhiye,” eyápi.
Na wičháša oyás’iŋ Matȟó Núŋpa tȟawíču ikȟáŋyela thípi hená wáphika kéya okíyakapi. Ȟé
Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ kičhí thiúŋmakičhiye kiŋ hé wóinihaŋ héčha kéyapi.
Čhaŋkhé táku oyás’iŋ taŋyáŋ yé. Hetáŋ tuwé ke éyaš Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ yuónihaŋpi.
Itȟúŋkala húŋkupi kiŋ iyúha čhuŋwíŋtkupi itȟúŋkala wahókuŋwičhákhiyapi: Óhiŋni líla wówaši
ečhúŋ wičhášipi. Héčheča kiŋháŋ, íŋš-eyá tȟokáta čhažé waštépi kta kéyapi.
Hó waná táku oyás’iŋ taŋyáŋ iyópta ú kiŋ lé óhiŋni héčhetu eháŋtaŋš, ohúŋkakaŋ kiŋ lé lénaȟčiŋ
oíhaŋke kta tkȟá. Héčhetu šni čhaŋkhé hé úŋ oíhaŋke šni.
Táku óta sáŋpȟa oyákapi kta waŋ héčha.
Blokéhaŋ, aŋpétu waŋ él, Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ enánakiya wígni oíŋyaŋka-hiŋ na waníyetu-
wóyute yuwíŋyeya-he eháŋl, tȟuŋwíču na hakátaku núm ób hípi. Hená Sičháŋǧu Thípi
okhíiŋyaŋke ektá yápi čha hé úŋ ománipi. Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ kičhí yápi kta čhíŋpi.
Hó k’éyaš nawíčhaȟ’uŋ čhíŋ šni. Leyé, “Theȟíyakel, wówaši ečhúŋpi óta yuštáŋpi kta iyéčheča
yukȟáŋ škȟá hená úŋyaŋ okhíiŋyaŋke ektá iblámniŋ kta he?”
Líla píspiziŋ na oíŋyaŋka-hiŋ na líla okáwiŋȟ oíŋyaŋka čhaŋkhé líla makȟá nap’ó.
Tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ heyápi, héčhena yápi kta tkȟá tákuni wóinaȟni šni kéyapi.
Okhíiŋyaŋke ektá yápi šni háŋ, owátohaŋyaŋ éna úŋpi kta kéyapi.
Čhaŋkhé éna úŋpi na okhíiŋyaŋke kte kiŋ hé lílaȟčiŋ iwóglakapi. Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ líla
ičákiža čha sáŋpȟa líla píspize, wówaši ečhúŋpi óta ečhákič’uŋ okíhišniyaŋpi kiŋ hé úŋ.
Na yaŋkápi kiŋ átaya wóglakapi kiŋ okhíiŋyaŋke tȟáŋtaŋhaŋ wóglakapi.
Tȟuŋwíču kiŋ heyá oyáke; Jim Tȟáȟča Ská okhíiŋyaŋke kte kiŋ hél šuŋgwátȟogla eyá makȟóšiča
ečhíyataŋhaŋ awíčhau kta kéye. Hakátaku kiŋ líla wíyutȟa wóglakapi: Oglála naíŋš Sičháŋǧu

pteóle hokšíla kiŋ iyótaŋ khilípi héči, na Oglála okhíiŋyaŋke étu naíŋš Sičháŋǧu okhíiŋyaŋke él
tuktúŋma líla wašté na oíyokiphi kiŋ hé iwóglakapi.
Wóeye waŋ ‘okhíiŋyaŋke’ eyápi kiŋ hé líla ótakhigle eyápi na líla hótȟaŋktȟaŋkaya eyápi
čhaŋkhélakȟa haŋkéya wóglaka-haŋpi kiŋ óhaŋ itȟúŋkala oyáte waíyečhetupi waŋ okhíiŋyaŋke
čha waŋyáŋg yaŋká-haŋpi s’eléčheča.
Héčheča ešáš Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ okhíiŋyaŋke iwóglakapi kiŋ átaya íyopaštagya
naȟ’úŋkhiyapi šni, tkȟá iyéčhiŋkala él awáčhiŋ na núŋǧoptaŋ na ečhána ȟčiŋ wičhókopȟaya íŋš-
eyá líla okhíiŋyaŋke kiŋ iwóglake. Okhíiŋyaŋke kiŋ hé héčhetu kte šni kéye s’a kiŋ hé
wówičakȟe.
Otȟókahe héhaŋni hé ogná iwóglaka tkȟá.
Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ heyé, “Blokétu kiŋ átaya otúyačhiŋ úŋpi kiŋ hé líla šičáya wičáwala ye.
Héčhi mníŋ kta átaš awáčhaŋmi šni ye. Iyéš thiyátana waúŋ kte. Líla wówaši ečhúŋpi óta bluhá
ye. Okhíiŋyaŋke kiŋ líla waȟtéwala šni ye. Okhíiŋyaŋke kiŋ tónačhaŋ kte so?”
Tȟuŋwíču kiŋ heyé, “Otȟéhaŋyaŋ kte šni. Enákiyapi šni háŋ, yakú oyákihi ye,” eyé.
Čhaŋkhé Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ píspize. Toháŋtaŋ ičháǧe kiŋ heháŋtaŋ tóhaŋni heháŋyaŋ
hótȟaŋktȟaŋkaya píspize šni!
Na leyé, “Hiyá, hiyá! Átaš héčhiya mníŋ kta wačhíŋ šni ye!” eyé.
Tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ iyé éna líla wóglakapi, Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ hé lílaȟčiŋ píspiziŋ kte
šni hé úŋ. Lílaȟčiŋ píspize kiŋ éšeš aíyopteya šni. Hó tkȟá Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ waánaǧoptaŋ
na tákeyapi hená awíčhayupte. Čhaŋkhé hé ȟtayétu kiŋ átaya tȟuŋwíču kiŋ é na hakátaku kiŋ
táku ítȟoktȟokeča iwóglag yaŋkápi.
Ihíŋhaŋni él, wótapi šni itȟókab, Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ heyé, “Sičháŋǧu Thípi ektá mihákata eyá
úŋpi. Waná líla tȟéhaŋ waŋwíčhaweglake šni ye. Waŋmáglakapi čhíŋpi kte séča iblúkčaŋ ye.”
Tȟuŋwíču kiŋ heyé, “Nihákata, tuwá? Sičháŋǧu Thípi él nihákata úŋpi hé slolwáye šni ye. Ȟé
Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ leyé, “Héš hená slolwíčhayayiŋ kte šni ye. Até hená thítakuyepi héčhape.”
Waná wóta-haŋpi kiŋ ičhúŋhaŋ, watóhaŋl leyé, “Eyá íŋ, mihákataku kiŋ khúžapi naíŋš táku
tókȟá eháŋtaŋš, na él waúŋ šni kiŋháŋ…Tokȟáš watóhaŋl waŋwíčhaglag mníŋ kta iyéčheča
séče!”
Waná wíčhokaŋhiyáye lol’íȟ’aŋ na leyé, “Sičháŋǧu-ta mihákata úŋpi ektá íčhimani mníŋ kta
wičáwala ye. Héčheča ešáš blá wačhíŋ šni tkȟá mníŋ kta waŋ héčha ye.” Wíčhokaŋ sáŋpȟa él,
tuwéni iyúŋǧe šni k’éyaš leyé, “Hiyá. Leháŋl blá owákihi šni ye, mitȟá wóyute kiŋ waglúwitaya

šni háŋ. Thiyátana waúŋ na toháŋyaŋ okhíiŋyaŋke iglúštaŋpi šni kiŋ heháŋyaŋ wówaši ečhámuŋ
kte.”
Ihíŋhaŋna kiŋ él, tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ iyáyapi kta iglúwiŋyeyapi. Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ
wanáš čhaŋsákala úŋ thiyópa nakítȟaka-hiŋ na wičhíhakab íŋyaŋke-he. Na leyá páŋpaŋ íŋyaŋke:
“Blá wačhíŋ šni ye, tkȟá mníŋ kta iyéčheča iwáglukčaŋ ye!”
Sičháŋǧu Owákpamni él waná ípi. Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ uŋgnáhaŋla táku kiksúya hiŋglé:
Hakátaku uŋ hená thitȟókȟaŋl iglág iyáyapi na heháŋtaŋ waná waníyetu núŋpa.
Čhaŋkhé uŋmápi kiŋ leyá owíčhakiyake; wanáš él hí kiŋ hé úŋ wáŋčag ešáš optélyela ȟčiŋ
okhíiŋyaŋke kiŋ éwaŋyaŋkiŋ kta kéye.
Hó čhaŋkhé okhíiŋyaŋke owápazo ektá ób iyáye.
Owápazo kiŋ él líla wóinihaŋyaŋ hé. Oglála Oyáŋke etáŋhaŋ Lakȟóta kiŋ iyúha él úŋpi. Sičháŋǧu
Oyáŋke etáŋhaŋ Lakȟóta kiŋ iyúha kȟó él úŋpi. Waȟčázi sú kiŋ wičhísaŋmya pteóle hokšíla óta
él úŋpi. Na makȟóčhe akáŋ gnugnúška úŋpi wičhísaŋmya šúŋkawakȟaŋ óta kȟó awíčhahipi.
Lakȟóta wakȟáŋyeža kiŋ wagmíza-napȟópȟopa ožúha etáŋhaŋ wagmíza-napȟópa kalálapi na
makhíkčeya enána hiyéye. Čha itȟúŋkala tuwé ke éyaš hená čhíŋ kiŋ ikpáhi kta okíhi héčha.
Tuktéktel Lakȟóta hokšílala waŋží tȟašúpa-aǧúyapi-čhoǧíŋkhiyapi tȟebyá okíhi šni čha oyáptiŋ
na iȟpéye. Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ wóyute óta iȟpéyapi kiŋ hé okáȟniǧe šni. Leyé, “Okhíiŋyaŋke
kiŋ léčheča kiŋ lé tákuwe eháŋni omáyakilakápi šni he?”
Tȟuŋwíču kiŋ okhíiŋyaŋke kiŋ wawáŋyaŋgkhiyiŋ kte ȟčiŋ na khútaŋhaŋ oákaŋyaŋke okó
etáŋhaŋ waŋyáŋg nážiŋ ší-he.
Óhaŋketa él hiyú na líla owáŋžila ȟčiŋ yaŋká-he. Natá gmigméla kiŋ akáŋ ištá atíŋtiŋyaŋ hé
kačhá namímamayeya yaŋká-he.
Pteóle hokšíla kiŋ pte-yúuŋka-haŋpi, na šuŋgwátȟogla akáŋyaŋkapi, na pté watȟógla azé
wičháyuslipi. Hená kȟó waŋyáŋg yaŋká-he. Ak’íŋ-iyákaška khiíŋyaŋkapi na čhaŋpágmiyaŋyaŋpi
ogná khiíŋyaŋkapi hená kȟó waŋyáŋke. Tókhel pteǧúyapi kiŋ hená abléziŋ na nakúŋ ptehé
wičháyuksapi hená kȟó abléze. Khiíŋyaŋkapi waŋ él ahígle naháŋ žó na ohíya yuŋkȟáŋ wáŋ, líla
žó wáŋ!
Aŋpétu óta šnihaŋ haŋkéya kaánuŋgnuŋg máni-he; pteóle tȟa-húŋska tȟanúŋp otȟúŋ na héčhel
ománi s’eléčheča.
Čhečá huštéya máni-haŋ čhaŋkhé tȟuŋwíču kiŋ iyúŋǧa yuŋkȟáŋ čháŋhaŋpa-siyéte-háŋska kiŋ sí
oyázaŋyiŋ na siínaȟtake kiŋ kaglákiŋyaŋ iyáya čha hé úŋ héčhuŋ kéye.

Tȟa-ógle waŋ wašté k’uŋ ȟliȟlíla óhakiya čha ógle glegléǧa úŋpi s’eléčheča. Čhaŋwápe waŋ
nap’íŋ; wanáp’iŋ wašté úŋpi kiŋ hé iyéčhel kȟoyáke. Mniȟúha-kȟakȟáka-wóžuha waŋ pȟe-
ókištaŋ; wapȟóštaŋ tȟáŋka úŋpi kiŋ hé iyéčhel kȟoyáke. Siŋté háŋske kiŋ glaškíŋ na wíkȟaŋ
iyéčhel yuhá na heyé, “Heháŋl táku napíŋkpawayiŋ kta he?”
Haŋkéyaš pteóle-iyápi kiŋ ogná wóglake. Léčhekčhe waéya-he: “Čhuwí načhéȟkiye” na
“Oóyuspe kitȟúŋ weló” na “Gliyóu po” na “Omákipaǧi yo.”
Tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ líla ophípi šni, šičáya škáŋ kiŋ hé úŋ. Itȟúŋkala uŋmápi kiŋ iyúha
okíčhižižipi: “Líla šičáya láȟ!” “Taŋyáŋ šni láȟ!” “Tuwá héčhel waktá ka, íŋš tókȟa he?” eyápi.
Tkȟá lé héčheglala šni. Nakéš lé haŋkéyela! Ičhíŋ pteóle kiŋ haŋhépi čháŋna ȟwápi na ištíŋmapi
čhíŋpi khéš, Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ tȟa-óyuŋkepi kiŋ óptaptakiya lowáŋwaŋ na píspis ománi na
akhé šna héčhuŋ-he. Leyá ahíyaye: “Manítu tuwéni úŋ šni ektá maȟápi šni yo!” Nakúŋ leyá
lowáŋ: “Hiyáya po, pté watȟóglapila, hiyáya po!”
Tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ líla itȟáŋsagt’ápi.
Na heyá okíčhiyakapi: “Héš léčhel tȟéhaŋ yíŋ kte šni, ičhíŋ Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ ečhána gle-
áwačhiŋ kte, waníyetu-wóyute gluwítaya kta čha hé úŋ.”
Hó čhaŋkhé watóhaŋtu waŋ gníŋ kta héči iyúŋǧapi tkȟá átaš nawíčhaȟ’uŋ šni. Ečháŋleš
kaánuŋgnuŋg ománi na pteóle úŋpi wičhísaŋmya akíš’aš’a-hé.
Tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ toháŋyaŋ úŋpi okíhipi heháŋyaŋ apȟé úŋ-haŋpi na haŋkéya khiglápi,
ičhíŋ waníyetu waŋ ú čha iglúwiŋyeyapi kta hé úŋ.
Gličúpi šni itȟókab itȟúŋkala uŋmápi kiŋ iwáhowičháyapi; Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ awáŋyaŋg
wičhášipi na toháŋl glápi kiŋ aglé wičhášipi.
Hó tkȟá wóčhet’úŋglayakel, Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ átaš thiyáta glé šni. Sičháŋǧu okhíiŋyaŋke kiŋ
waná kibléčahaŋpi. Čha Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ wóyute čhaŋpágmiyaŋpi ektá mahél ináȟmiŋ na
iyópteya Oglála okhíiŋyaŋke ektá í. Na hetáŋhaŋ Mnilúzahaŋ Otȟúŋwahe él í, na ehákeȟčiŋ Pté
Tȟathíyopa okhíiŋyaŋke él glí.
Okhíiŋyaŋke ehákela wóečhuŋ kiŋ waná ókisotiŋ na pteóle watúkȟa waŋ ehákeȟčiŋ khiglé kiŋ
wahéhaŋl, itȟúŋkala kiŋ wakíksuya hiŋglé: íŋš-eyá othí waŋ yukȟáŋ škȟá. Hó čhaŋkhé waná
étkiya khiglé. Thí kiŋ líla iyótȟehaŋyaŋ úŋ kiŋ wahéhaŋtu čhaŋkhé thí kiŋ khihúŋni šni háŋ,
ičámna ahí.
Thiyáta glihúŋni šni nuŋs’é. Aglí-osní-oyúspe, tȟéhaŋ tȟaŋkál oúŋye kiŋ hé úŋ. Na waná glí él,
toháŋtaŋ ičháǧe kiŋ tóhaŋni heháŋyaŋ watúkȟa šni. Na líla osní oyúspa čhaŋkhé líla hoǧíte kiŋ
hé úŋ hótȟaŋiŋyaŋ wóglaka okíhi šni.

Othí kiŋ thičhé ečhíyataŋhaŋ líla ohíyu, na thimá spáyiŋ na osníyaŋ hé.
Owánakiȟme-glé kiŋ él, wóyute kiglé s’a étkiya očháŋku čikčík’ala takómni iyúha kahíŋtiŋ kta
héčha. Tkȟáš tákuni wóyute yaŋké šni, ičhíŋ thiyátana yaŋkíŋ na waníyetu kte kiŋ úŋ
iglúwiŋyeye šni čha ithíglepi él tákuni égle šni. Čhaŋkhé Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ čík’ayela čhéye.
Líla ločhíŋ na watúkȟa na heháŋl čhuwíta čhaŋkhé čhéya-he.
Hó čhaŋkhé tȟuŋwíču thí ektá í tkȟá tȟuŋwíču na hakátaku kiŋ kȟó othí él úŋpi šni. Itȟúŋkala
uŋmápi ektá íčhimani éyaya škhé. Čhaŋkhé tȟamáškeku ób úŋ kta čha ektá wičhái. Tkȟá
ótȟokahe éna ȟčiŋš taŋyáŋ úŋpi kta kéčhiŋ yuŋkȟáŋ tȟawášeyapi čhíŋpi šni ogná ophíič’iyapi.
Čhaŋkhéš óhaŋketa héktakiya iyé thí kiŋ thiósni éyaš él glí. Thimá thičhókata láȟčiŋ yaŋká-hiŋ
na “Itȟó, tókheškhe…” ečhíŋ yaŋká-he. “Tȟokéya čhuwítamat’iŋ kte sél, naíŋš tȟokéya
akíȟ’aŋmat’iŋ kte séče,” ečhíŋ yaŋké. Na hetáŋ iyótaŋ líla čhéya-he.
Tókheškhe íŋš nuphíŋčaska hiyágle kta héči – čhuwítat’iŋ naíŋš akíȟ’aŋt’iŋ kte séča, héčhekčhe
iyúkčaŋ yaŋká-he eháŋl, ičhúŋhaŋ tȟaŋkál táku hótȟaŋiŋ naȟ’úŋ. Yuŋkȟáŋ Matȟó Núŋpa
tȟawíču é. Hé é čha hihúŋni. Ithíglepi kiŋ etáŋhaŋ napé ožúla pȟeží sú mnayíŋ kta čha hiyóhi
tkȟá.
Ithíglepi-wašúŋ él líla wóle k’éyaš mahél tákuni ȟčiŋ úŋ šni. Na óhaŋketa thí él hí yuŋkȟáŋ Ȟé
Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ úŋšiye ȟčiŋ čhéya yaŋká-he eháŋl él hí.
Matȟó Núŋpa tȟawíču iyúš’iŋyaya na líla čhaŋtéšiče. Leyé, “Huŋhí, eháŋk’uŋ, itȟúŋkala úŋšikela
k’uŋ khúže ičhíŋ héčheča šni kiŋ, akhé ithíglepi káǧa tkȟá. Óhiŋniyaŋ itȟúŋkala škíŋčiya héčha.
Na tóhaŋni itȟúŋkala škaŋkápiŋ héčha šni ye. Hó čha lé itȟúŋkala khúža héčha ye. Čha awágniŋ
kte, na awétuwayiŋ kte,” eyé.
Itȟúŋkala kiŋ thiyáta aglí na yuóčhoziŋ na wók’u-he. Na thiyóblečha thimá čhatkúta owáŋka
waŋ kíčhaǧe.
Itȟúŋkalala kiŋ líla píspiza-he. Blokétu kiŋ átaya okhíiŋyaŋke iyáza škál ománi kéye. Ešá
thiyátana úŋ na waníyetu kte kiŋ hé úŋ iglúwiŋyeya šni kéye. Ečéla itȟúŋkala witkótkoka ománi
čha hená okíyag wačhíŋ s’e píspiza-he. Tkȟá itȟúŋkala kiŋ tákeya-he kiŋ lená Matȟó Núŋpa
tȟawíču okáȟniǧe šni. Okáȟniǧe šni kiŋ hé iyéš wašté, ičhíŋ táku líla wóišteče kačhá leyápi kiŋ hé
iyéčheča: “Wówaši ečhámuŋ kta tkȟá škátapi iyótaŋwala ye,” eyápi kiŋ hé.
Waníyetu kiŋ ópta líla háŋske, ečháš héčheča s’eléčheča, Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ hečhíŋ.
Matȟó Núŋpa tȟawíču waštéčake. Lolíȟ’aŋ wayúphikiŋ na thiwáhe yuwášte wóphike. Hó tkȟá
tȟóȟ’aŋ kiŋ hé itȟúŋkala kiŋ lé tȟóuŋye kiŋ hé ognáyaŋ ȟče šni.
Čhaŋkhé hená úŋ itȟúŋkala kayéš wíŋyaŋ wašté waŋ kičhí thí kiŋ hé haŋkéya líla iwátukȟa…šni
kiŋháŋ tuwéka yúŋš iyé íyatayela wíŋyaŋ wašté waŋ íŋš-eyá iyéhaŋyaŋ wašté kta tkȟá.

Čhaŋkhé hená iyúha Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ lílaȟčiŋ iwátukȟa.
Héčheš uŋgnáǧa tȟóyaŋke él yaŋkíŋ na phuthíŋhiŋ glupȟésto yaŋká-he. Ič’ípispiziŋ na akhéšna
leyá-he,
“Huŋhí, táku waŋží mayúksape: iyókšil’ič’iyapi kiŋ él čhaŋtéwašte phičá šni ye.” Kaétulake él
leyé, “Nakúŋ táku waŋží mayúksape: okhíiŋyaŋke kiŋ hená waná iyópteya miglúštaŋ ye.”
“Šni eháŋtaŋš waníyetu ektá okhíiŋyaŋke kiŋ ékignakapi kiŋ ečéla kte,” eyé.
Itȟúŋkala kiŋ akhéšna heyá-he, “Wóuŋspe waŋ mayúksape: okhíiŋyaŋke kiŋ hená waná
iyópteya miglúštaŋ ye, šni eháŋtaŋš waníyetu ektá okhíiŋyaŋke kiŋ ékignakapi kiŋ ečéla kte,”
eyá-he.
Lé waná henála, oíhaŋke. Ȟé Pȟeží Itȟúŋkala kiŋ ohúŋkakaŋ kiŋ oíhaŋke.